Thẩm quyền xét xử phúc thẩm và giám đốc thẩm sau khi tách – nhập đơn vị hành chính đang trở thành một vấn đề pháp lý nóng, khi hàng loạt địa phương trên cả nước tiến hành điều chỉnh địa giới hành chính từ ngày 01/7/2025 theo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Việc chia tách, sáp nhập đơn vị hành chính không chỉ thay đổi bản đồ hành chính mà còn tác động trực tiếp đến hoạt động tố tụng, đặc biệt là trong việc xác định đúng cấp, đúng Tòa án có thẩm quyền xét xử các vụ án phúc thẩm và giám đốc thẩm.
Thẩm quyền xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm theo quy định hiện hành
Thẩm quyền xét xử phúc thẩm
Theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 và Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014, thẩm quyền xét xử phúc thẩm được xác định dựa vào:
– Cấp tòa án (TAND cấp tỉnh xét xử phúc thẩm đối với bản án sơ thẩm của TAND cấp huyện);
– Địa bàn lãnh thổ hành chính (căn cứ vào nơi Tòa án sơ thẩm đã ra bản án hoặc quyết định bị kháng cáo, kháng nghị).
Thẩm quyền giám đốc thẩm
Giám đốc thẩm là thủ tục đặc biệt, chỉ áp dụng khi bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật bị phát hiện có sai lầm nghiêm trọng về nội dung hoặc tố tụng. Thẩm quyền giám đốc thẩm thuộc về:
– TAND cấp cao (xét theo vùng tư pháp);
– Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao trong các trường hợp đặc biệt;
– Cơ quan kháng nghị gồm: Chánh án hoặc Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân có thẩm quyền.
– Thẩm quyền này cũng được xác định theo vùng địa lý và cấp xét xử của bản án bị xem xét lại.
Tác động của việc tách – nhập đơn vị hành chính đến thẩm quyền xét xử
Thay đổi địa giới, thay đổi thẩm quyền?
Việc chia tách hoặc sáp nhập đơn vị hành chính sẽ dẫn đến việc chuyển giao hoặc điều chỉnh ranh giới quản lý hành chính tư pháp, bao gồm cả việc:
– Thành lập mới Tòa án nhân dân cấp huyện;
– Sáp nhập hoặc giải thể Tòa án nhân dân đã tồn tại;
– Thay đổi thẩm quyền theo lãnh thổ của Tòa án cấp tỉnh hoặc Tòa án cấp cao.
Hệ quả là một vụ án trước đây thuộc thẩm quyền xét xử phúc thẩm của TAND tỉnh A, nhưng sau khi địa phương đó được sáp nhập vào tỉnh B thì có thể thẩm quyền lại chuyển sang TAND tỉnh B. Trường hợp tương tự cũng xảy ra với thẩm quyền giám đốc thẩm của TAND cấp cao.
Các tình huống chồng chéo dễ phát sinh
Một số ví dụ thực tế có thể nảy sinh:
– Vụ án đã xét xử sơ thẩm ở huyện X thuộc tỉnh A; sau khi huyện X được sáp nhập vào tỉnh B, thì đơn kháng cáo nên nộp cho TAND tỉnh nào?
– Một bản án có hiệu lực pháp luật do TAND huyện Y ban hành, hiện bị đề nghị giám đốc thẩm. Tuy nhiên, huyện Y nay đã bị giải thể và sáp nhập vào địa phương khác. Thẩm quyền giám đốc thẩm thuộc về TAND cấp cao nào?
Những tình huống như trên nếu không có hướng dẫn pháp lý rõ ràng sẽ khiến cả cơ quan tiến hành tố tụng và người dân bối rối trong việc xác định đúng thẩm quyền.
Hành lang pháp lý hiện tại: Đã đủ rõ?
Khoảng trống trong quy định
Hiện tại, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và các bộ luật tố tụng chưa có quy định cụ thể điều chỉnh tình huống chuyển tiếp khi có sự thay đổi về đơn vị hành chính ảnh hưởng đến thẩm quyền xét xử. Điều này dẫn đến:
– Mỗi Tòa án có thể có cách hiểu và áp dụng khác nhau;
– Người dân có thể bị “đá qua, đẩy lại” giữa các Tòa vì vấn đề thẩm quyền.
Thiếu hướng dẫn từ TAND Tối cao
Tính đến thời điểm tháng 7/2025, chưa có văn bản hướng dẫn chính thức từ TAND Tối cao hoặc Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao về cơ chế xử lý chuyển tiếp sau khi sáp nhập, tách đơn vị hành chính. Điều này khiến cho thực tiễn xét xử có thể rơi vào trạng thái thiếu thống nhất, kéo dài thời gian giải quyết vụ việc.
Đề xuất hướng xử lý từ góc nhìn luật sư
Từ thực tiễn hành nghề và kinh nghiệm tư vấn pháp lý, chúng tôi đề xuất một số giải pháp để hạn chế nguy cơ chồng chéo, tranh chấp thẩm quyền như sau:
Cần ban hành văn bản hướng dẫn chuyển tiếp
TAND Tối cao nên sớm ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể về việc xác định thẩm quyền xét xử phúc thẩm và giám đốc thẩm đối với các vụ án xảy ra trước, trong và sau thời điểm tách – nhập. Trong đó, cần làm rõ:
– Đối với vụ án đã được thụ lý trước thời điểm chia tách: giữ nguyên thẩm quyền như ban đầu;
– Đối với vụ án phát sinh sau thời điểm chia tách: xác định theo đơn vị hành chính mới;
– Cơ chế phối hợp giữa các Tòa án khi có tranh chấp thẩm quyền.
Cần cập nhật nhanh hệ thống quản lý vụ việc
Hệ thống phần mềm quản lý của Tòa án và Viện kiểm sát cần được cập nhật kịp thời các dữ liệu hành chính mới, giúp cán bộ nghiệp vụ xác định chính xác thẩm quyền mà không phải tra cứu thủ công hoặc nhờ vào văn bản ngoài hệ thống.
Đẩy mạnh công tác tập huấn và phổ biến
Các Tòa án, Viện kiểm sát cần tổ chức tập huấn chuyên sâu về kỹ năng xác định thẩm quyền sau tách – nhập hành chính cho cán bộ, thẩm phán, kiểm sát viên. Đồng thời, người dân, doanh nghiệp cũng cần được hướng dẫn, giải thích rõ ràng về nơi nộp đơn, quyền lựa chọn Tòa án có thẩm quyền.
Sự thay đổi đơn vị hành chính toàn quốc là bước cải cách cần thiết, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức tố tụng, đặc biệt trong việc xác định thẩm quyền xét xử phúc thẩm và giám đốc thẩm. Nếu thiếu hướng dẫn thống nhất, nguy cơ chồng chéo thẩm quyền, kéo dài giải quyết và ảnh hưởng đến quyền lợi đương sự là điều khó tránh. Trong bối cảnh đó, luật sư tư vấn đóng vai trò then chốt khi giúp xác định đúng Tòa án có thẩm quyền, soạn đơn chính xác và chủ động xử lý các rủi ro pháp lý – đảm bảo quyền tiếp cận công lý được thực hiện hiệu quả, đúng luật.
Xem thêm:
