Giải quyết tranh chấp dân sự, kinh doanh – thương mại sẽ thay đổi như thế nào khi chuyển đổi thẩm quyền giữa Tòa án cấp huyện và cấp tỉnh? Đây là câu hỏi đang nhận được sự quan tâm đặc biệt từ cộng đồng doanh nghiệp, giới luật sư và các cơ quan tiến hành tố tụng, trong bối cảnh hệ thống Tòa án nhân dân Việt Nam đang có những điều chỉnh mạnh mẽ về tổ chức và thẩm quyền theo định hướng cải cách tư pháp. Từ ngày 01/7/2025, cùng với việc thay đổi địa giới hành chính, việc phân định lại thẩm quyền xét xử sơ thẩm giữa Tòa án cấp huyện và cấp tỉnh trong các vụ việc dân sự, kinh doanh – thương mại đã và đang tạo ra bước chuyển mới trong quy trình tố tụng. Sự điều chỉnh này không đơn thuần là kỹ thuật hành chính, mà sẽ tác động trực tiếp đến chiến lược tố tụng, quyền lợi của đương sự và chất lượng xét xử nói chung.
Thẩm quyền xét xử dân sự, kinh doanh – thương mại: Hiểu đúng để không bị “lệch sân chơi”
Thẩm quyền theo cấp Tòa hiện hành
Theo quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 và Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, thẩm quyền sơ thẩm trong các vụ việc dân sự, kinh doanh – thương mại được xác định dựa trên:
– Tính chất vụ việc;
– Giá trị tranh chấp;
– Địa chỉ của bị đơn hoặc nơi phát sinh quan hệ pháp luật.
Trong đó, các vụ tranh chấp có yếu tố phức tạp, có giá trị lớn, liên quan đến doanh nghiệp nhà nước, đầu tư nước ngoài… thường thuộc thẩm quyền sơ thẩm của TAND cấp tỉnh. Còn những vụ việc dân sự thông thường hoặc tranh chấp nhỏ thuộc TAND cấp huyện.
Xu hướng chuyển đổi thẩm quyền từ cấp tỉnh xuống cấp huyện
Trong thời gian tới, cùng với việc thành lập Tòa án khu vực, nhiều loại việc vốn do TAND cấp tỉnh xét xử sơ thẩm sẽ được giao lại cho TAND cấp huyện (hoặc khu vực) nhằm giảm tải cho Tòa tỉnh, đồng thời rút ngắn thời gian xét xử và tăng tính tiếp cận cho người dân.
Điều này đồng nghĩa với việc các tranh chấp trước đây vốn được xét xử tại Tòa án cấp tỉnh (như tranh chấp hợp đồng thương mại, tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ…) có thể sẽ do Tòa án cấp huyện thụ lý trong thời gian tới.
Những thay đổi khi chuyển thẩm quyền giữa các cấp Tòa
Thay đổi nơi nộp đơn và xác định cơ quan giải quyết
Việc chuyển thẩm quyền đồng nghĩa với việc thay đổi nơi tiếp nhận và xử lý hồ sơ khởi kiện. Người khởi kiện cần xác định lại Tòa án có thẩm quyền dựa trên hướng dẫn mới – tránh rủi ro hồ sơ bị trả lại do nộp sai cấp.
Điều này đặc biệt quan trọng với:
– Doanh nghiệp tranh chấp với đối tác ở huyện khác;
– Người dân khởi kiện các vụ án liên quan đến đất đai, tài sản tại địa phương vừa được sáp nhập;
– Các bên tranh chấp có yếu tố nước ngoài.
Thay đổi cấp xét xử phúc thẩm
Khi vụ việc được xét xử sơ thẩm tại cấp huyện thay vì cấp tỉnh, thì TAND cấp tỉnh sẽ trở thành cấp xét xử phúc thẩm. Điều này ảnh hưởng đến chiến lược kháng cáo, lựa chọn luật sư và khả năng dự đoán kết quả phiên phúc thẩm.
Tuy nhiên, nếu vụ việc vốn do Tòa tỉnh xét sơ thẩm thì khi bị kháng cáo, thẩm quyền phúc thẩm lại thuộc TAND cấp cao – tức là người dân và doanh nghiệp sẽ phải theo đuổi vụ án ở cấp cao hơn, xa hơn về mặt địa lý và thời gian giải quyết.
Tác động đến kỹ năng và kinh nghiệm xét xử
Việc phân lại thẩm quyền đòi hỏi đội ngũ thẩm phán ở cấp huyện phải nâng cao năng lực chuyên môn, đặc biệt trong các vụ việc kinh doanh – thương mại phức tạp như hợp đồng đầu tư, sở hữu trí tuệ, tranh chấp cổ phần, cổ phiếu… Nếu không được tập huấn và chuẩn bị đầy đủ, dễ phát sinh tình trạng:
– Xét xử kéo dài do thiếu chuyên môn;
– Án bị sửa, hủy ở cấp phúc thẩm;
– Gây thiệt hại cho bên yếu thế.
Những rủi ro và bất cập cần lưu ý
Nguy cơ lúng túng trong xác định thẩm quyền
Sự thay đổi chưa đồng bộ giữa các quy định pháp luật, hệ thống dữ liệu và nhận thức thực tiễn có thể khiến người dân, doanh nghiệp và cả cơ quan tố tụng lúng túng trong việc xác định đúng cấp Tòa có thẩm quyền. Không hiếm trường hợp:
– Hồ sơ bị trả đi trả lại giữa các cấp Tòa;
– Hết thời hiệu khởi kiện vì nộp sai nơi;
– Đương sự mất niềm tin vào hệ thống pháp lý.
Tình trạng quá tải hoặc bất cân đối về án tại các cấp
Việc chuyển thẩm quyền nếu không đi kèm với điều chỉnh nhân sự, cơ sở vật chất và quy trình nghiệp vụ có thể dẫn đến:
– Tòa án cấp huyện quá tải;
– Tòa án cấp tỉnh rảnh việc nhưng vẫn giữ nhiều cán bộ;
– Chất lượng xét xử không đồng đều giữa các địa phương.
Đề xuất từ góc nhìn của luật sư tư vấn
Với kinh nghiệm thực tiễn trong việc bảo vệ quyền lợi của khách hàng trong các tranh chấp dân sự, kinh doanh – thương mại, chúng tôi kiến nghị:
Cần ban hành danh mục cụ thể các loại việc chuyển thẩm quyền
TAND Tối cao cần ban hành hướng dẫn rõ ràng, minh bạch về loại tranh chấp nào thuộc cấp nào, căn cứ giá trị tranh chấp, tính chất pháp lý, mức độ phức tạp. Danh mục này cần được:
– Công bố công khai trên Cổng thông tin điện tử;
– Cập nhật kịp thời khi có thay đổi.
Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho Tòa án cấp huyện
Để đảm bảo chất lượng xét xử, các thẩm phán cấp huyện cần được đào tạo bài bản về kiến thức pháp luật thương mại, tố tụng dân sự, kỹ năng đánh giá chứng cứ và áp dụng án lệ.
Bên cạnh đó, cần có cơ chế hỗ trợ kỹ thuật từ Tòa án cấp tỉnh hoặc Hội đồng Thẩm phán để tránh sai sót nghiêm trọng.
Doanh nghiệp và người dân nên tham vấn luật sư trước khi khởi kiện
Trong giai đoạn chuyển đổi, việc tham khảo ý kiến của luật sư tư vấn là giải pháp giúp giảm thiểu rủi ro đáng kể. Luật sư sẽ giúp:
– Xác định đúng cấp Tòa và địa bàn có thẩm quyền;
– Soạn đơn khởi kiện đầy đủ, tránh bị trả lại;
– Đưa ra chiến lược xử lý tranh chấp hiệu quả và tiết kiệm chi phí.
Chuyển đổi thẩm quyền giữa Tòa án cấp huyện và cấp tỉnh là một bước đi phù hợp với định hướng cải cách tư pháp, nhưng cũng tiềm ẩn không ít rủi ro nếu không có sự chuẩn bị đầy đủ từ cả phía cơ quan tiến hành tố tụng và người dân, doanh nghiệp. Trong bối cảnh nhiều thay đổi, luật sư tư vấn không chỉ đóng vai trò người hướng dẫn pháp lý mà còn là người đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đương sự một cách chuyên nghiệp, kịp thời và hiệu quả.
Xem thêm:
