Bối cảnh và nền tảng pháp lý ra đời Tòa án chuyên trách về Sở hữu trí tuệ

Ngày 1/1/2025, Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân sửa đổi (sửa đổi năm 2024) chính thức có hiệu lực, tạo tiền đề pháp lý cho việc thành lập các tòa án chuyên trách, trong đó có Tòa án Sở hữu trí tuệ (IP Court). Luật giao cho Chủ tịch nước hoặc Ủy ban Thường vụ Quốc hội (tùy theo mức) thẩm quyền quyết định thành lập từng Tòa án cấp sơ thẩm chuyên biệt theo đề xuất của TAND Tối cao.

Từ đó, Việt Nam bước vào giai đoạn xây dựng một cơ chế xét xử chuyên sâu, nhằm đáp ứng nhu cầu giải quyết các vụ kiện về nhãn hiệu, bản quyền, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp… ngày càng gia tăng và phức tạp.

Chức năng và thẩm quyền cơ bản của Tòa án chuyên trách về Sở hữu trí tuệ

IP Court chịu trách nhiệm xét xử sơ thẩm các vụ việc liên quan đến sở hữu trí tuệ, bao gồm tranh chấp dân sự và hành chính. Trong đó có các trường hợp như: đòi bồi thường thiệt hại, yêu cầu chấm dứt xâm phạm, yêu cầu xử lý hành chính, và các trường hợp hủy bỏ văn bằng bảo hộ (giấy phép sáng chế, đăng ký nhãn hiệu, bản quyền tác giả…).

Về thẩm quyền, IP Court có thể xử lý các vụ việc như:

– Những tranh chấp về nhãn hiệu, sáng chế, kiểu dáng, bản quyền, bí mật kinh doanh;

– Những vụ việc hành chính liên quan đến quyết định xử lý hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ do Cục Sở hữu trí tuệ hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành.

Về mô hình tổ chức, mỗi TAND cấp khu vực (ví dụ Hà Nội, TP.HCM, Đà Nẵng) có thể thành lập một Tòa chuyên trách IP. Quyết định cụ thể sẽ do Chánh án TAND Tối cao xem xét đề xuất và quyết định tổ chức theo năng lực và nhu cầu của từng khu vực xét xử.

Nhiệm vụ chuyên sâu và lợi thế vượt trội khi vận hành mô hình Tòa án chuyên trách về Sở hữu trí tuệ

IP Court tập trung vào các vụ kiện sở hữu trí tuệ với độ phức tạp cao, áp dụng quy trình tố tụng chuyên biệt, xử lý nhanh, hiệu quả. Đây là tiến bộ lớn so với mô hình cũ, nơi các vụ tranh chấp SHTT được xử lý ở tòa dân sự thông thường, thiếu chuyên môn sâu và thời gian xét xử thường kéo dài.

Những ưu điểm nổi bật bao gồm:

– Xử lý nhanh và chuyên nghiệp: Các thẩm phán được lựa chọn, đào tạo chuyên ngành về SHTT, có kiến thức chuyên sâu về công nghệ, luật quốc tế, giải pháp kỹ thuật và thương mại.

– Đồng bộ với cơ quan cấp văn bằng: Quá trình xử lý các quyết định hành chính của Cục SHTT được kết nối chặt chẽ, rút ngắn thời gian xử lý khiếu kiện hành chính.

– Tính nhất quán pháp lý cao hơn: Xử án chuyên biệt giúp tạo tiền lệ rõ ràng và ổn định hơn cho các vụ việc về nhãn hiệu, sáng chế, bảo vệ bí mật thương mại.

Những thách thức trong giai đoạn đầu

Dù mô hình mới hứa hẹn nhiều ưu điểm, nhưng vẫn tồn tại vài thách thức khi đi vào thực tế:

1. Nguồn lực: Việc tuyển chọn, đào tạo đội ngũ lãnh đạo và thẩm phán có trình độ chuyên sâu về sở hữu trí tuệ là một yêu cầu cao, trong khi nguồn nhân lực này còn hạn chế.
2. Kết nối giữa các cơ quan: Cần có quy chế phối hợp rõ ràng giữa Tòa chuyên trách và các cơ quan như Cục SHTT, Cục Quản lý cạnh tranh, cơ quan cảnh sát điều tra để trao đổi thông tin, chia sẻ chứng cứ và thực thi bản án.
3. Cơ sở dữ liệu và chứng cứ kỹ thuật: Các vụ tranh chấp SHTT thường yêu cầu chứng cứ kỹ thuật phức tạp. Việc thành lập cơ chế hỗ trợ như hội đồng giám định chuyên ngành, trung tâm thông tin kỹ thuật… là điều cần thiết.
4. Mở rộng thẩm quyền quốc tế: Khi doanh nghiệp Việt kiện hoặc bị kiện tại nước ngoài, IP Court cần có chuẩn mực áp dụng tương thích với luật quốc tế và thực hành tốt của WTO, công ước Madrid, PCT, v.v.

Tầm quan trọng đối với cộng đồng doanh nghiệp và luật sư

Với sự ra đời của IP Court, các doanh nghiệp đang hoạt động trong lĩnh vực công nghệ, sáng chế, dịch vụ, sản xuất đều cần thay đổi chiến lược pháp lý:

– Khi đăng ký nhãn hiệu hoặc sáng chế, doanh nghiệp cần chuẩn bị kỹ hồ sơ pháp lý cho cả giai đoạn xử lý tranh chấp tại Tòa chuyên trách.

– Các luật sư hành nghề sở hữu trí tuệ cần nâng cao năng lực soạn thảo đơn khởi kiện, đối đáp kỹ thuật và phối hợp điều trần trước hội đồng xét xử chuyên ngành.

– Đối với các vụ kiện hành chính về quyết định thu hồi giấy chứng nhận SHTT, IP Court cung cấp một kênh pháp lý chuyên sâu và tin cậy hơn so với mô hình trước đây.

Tòa án chuyên trách về sở hữu trí tuệ là bước phát triển cấu trúc quan trọng trong hệ thống tư pháp Việt Nam. Mô hình này không chỉ nâng cao hiệu quả xét xử các tranh chấp SHTT, mà còn đóng vai trò nền móng trong việc tạo dựng niềm tin cho nhà đầu tư nội – ngoại và hướng đến tiêu chuẩn quốc tế.

Tuy nhiên, để hoạt động hiệu quả, cần có sự đầu tư vào nhân lực chuyên môn, cơ chế phối hợp liên ngành và hệ thống giám định kỹ thuật đồng bộ.Khi các yếu tố này được củng cố, IP Court sẽ trở thành công cụ mạnh mẽ để thúc đẩy phát triển sáng tạo, đổi mới và bảo vệ tài sản trí tuệ tại Việt Nam.

Xem thêm

– Cập nhật địa chỉ 34 Tòa án nhân dân tỉnh và 355 Tòa án nhân dân khu vực từ ngày 1/7/2025

– Quản lý quyền sở hữu trí tuệ như thương hiệu, sáng chế, và bí mật kinh doanh trong giao dịch M&A

– Sự phát triển của tranh chấp sở hữu trí tuệ tại Việt Nam: Tương lai và cơ hội trong năm 2025