Tố tụng hình sự là một lĩnh vực quan trọng trong hệ thống pháp luật Việt Nam, thể hiện quyền lực Nhà nước trong việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người có hành vi vi phạm pháp luật. Quá trình tố tụng hình sự được thực hiện thông qua các thủ tục pháp lý chặt chẽ, bảo đảm nguyên tắc thượng tôn pháp luật và quyền con người.
Khái niệm tố tụng hình sự
Tố tụng hình sự là cách thức, trình tự tiến hành các hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng, của các cơ quan nhà nước khác và các tổ chức xã hội góp phần vào việc giải quyết vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Các giai đoạn tố tụng hình sự bao gồm: khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án.
Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, tố tụng hình sự là tổng thể các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự do các cơ quan có thẩm quyền tiến hành nhằm:
– Phát hiện hành vi phạm tội;
– Xác định người thực hiện hành vi phạm tội;
– Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước, tổ chức, cá nhân;
– Đảm bảo công lý được thực thi và người vô tội không bị kết án oan.
Tố tụng hình sự được tiến hành theo nguyên tắc tranh tụng, công khai, khách quan, có sự tham gia của các chủ thể khác nhau như: cơ quan điều tra, viện kiểm sát, tòa án, luật sư, người bị buộc tội, bị hại, người làm chứng, v.v…
Các giai đoạn trong tố tụng hình sự
Quá trình tố tụng hình sự tại Việt Nam được chia thành 7 giai đoạn cơ bản, từ khi tiếp nhận nguồn tin về tội phạm cho đến khi bản án được thi hành.
Tiếp nhận, kiểm tra và xác minh nguồn tin về tội phạm
Giai đoạn đầu tiên trong tố tụng hình sự là tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm hoặc hành vi tự thú. Các nguồn tin có thể đến từ:
– Công dân, tổ chức (tố giác);
– Cơ quan báo chí, cơ quan nhà nước;
– Người tự thú hoặc khai báo tội phạm.
Cơ quan điều tra hoặc viện kiểm sát có nghĩa vụ kiểm tra, xác minh và ra quyết định khởi tố hoặc không khởi tố vụ án hình sự trong thời hạn luật định. Trường hợp đặc biệt, thời hạn xác minh có thể được gia hạn nhưng không quá giới hạn pháp luật cho phép.
Khởi tố vụ án hình sự
Khi có căn cứ xác định một hành vi có dấu hiệu tội phạm, cơ quan tiến hành tố tụng sẽ ra quyết định khởi tố vụ án hình sự. Quyết định này là căn cứ để mở đầu cho quá trình điều tra hình sự.
Khởi tố vụ án có thể được thực hiện bởi:
– Cơ quan điều tra;
– Viện kiểm sát;
– Tòa án (trong một số trường hợp đặc biệt).
Điều tra vụ án hình sự
Giai đoạn điều tra nhằm thu thập chứng cứ, xác định đối tượng phạm tội, và làm rõ bản chất hành vi vi phạm. Cơ quan điều tra tiến hành hoạt động này dưới sự giám sát của viện kiểm sát nhân dân.
Các hoạt động trong giai đoạn điều tra bao gồm:
– Lấy lời khai của người bị buộc tội, bị hại, người làm chứng;
– Khám nghiệm hiện trường, thu giữ vật chứng;
– Thực nghiệm điều tra;
– Trưng cầu giám định;
– Áp dụng các biện pháp ngăn chặn: bắt tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh,…
Thời hạn điều tra phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tội phạm và có thể được gia hạn theo luật định.
Truy tố
Sau khi kết thúc điều tra, cơ quan điều tra chuyển hồ sơ vụ án sang viện kiểm sát. Trong thời hạn nhất định, viện kiểm sát sẽ:
– Ra cáo trạng truy tố bị can trước tòa án;
– Hoặc đình chỉ vụ án nếu không đủ căn cứ;
– Hoặc trả hồ sơ để điều tra bổ sung.
Truy tố là bước trung gian, làm cầu nối giữa hoạt động điều tra và xét xử, đảm bảo việc đưa vụ án ra tòa có đủ căn cứ pháp lý.
Xét xử sơ thẩm
Tòa án nhân dân cấp có thẩm quyền sẽ tiến hành phiên tòa xét xử sơ thẩm. Đây là giai đoạn trung tâm của quá trình tố tụng hình sự, thể hiện rõ nguyên tắc tranh tụng giữa bên buộc tội (viện kiểm sát) và bên bào chữa (luật sư, người bào chữa).
Phiên tòa xét xử sơ thẩm bao gồm:
– Công bố cáo trạng;
– Xét hỏi bị cáo và những người tham gia tố tụng khác;
– Tranh tụng giữa các bên;
– Hội đồng xét xử nghị án và tuyên án.
Nếu không có kháng cáo hoặc kháng nghị, bản án sơ thẩm sẽ có hiệu lực pháp luật.
Xét xử phúc thẩm
Trong thời hạn luật định, nếu bị cáo hoặc viện kiểm sát không đồng ý với bản án sơ thẩm, họ có quyền kháng cáo hoặc kháng nghị. Tòa án cấp trên sẽ xét xử phúc thẩm để:
– Giữ nguyên bản án sơ thẩm;
– Sửa án sơ thẩm;
– Hủy bản án sơ thẩm để xét xử lại.
Xét xử phúc thẩm là hình thức bảo đảm tính khách quan và công bằng trong xét xử, khắc phục sai sót (nếu có) từ phiên sơ thẩm.
Thi hành án hình sự
Khi bản án đã có hiệu lực pháp luật, vụ án chuyển sang giai đoạn thi hành án hình sự. Nội dung của giai đoạn này bao gồm:
– Đưa người bị kết án đi chấp hành hình phạt tù;
– Thi hành hình phạt bổ sung như phạt tiền, tịch thu tài sản, cấm hành nghề, quản chế;
– Giám sát việc thi hành án treo, cải tạo không giam giữ…
Cơ quan thi hành án hình sự có trách nhiệm bảo đảm bản án được thực thi đúng quy định pháp luật, bảo vệ quyền lợi của người bị kết án và của xã hội.
Tố tụng hình sự không chỉ là công cụ để truy cứu trách nhiệm hình sự mà còn là cơ chế bảo vệ công lý, bảo đảm quyền con người trong quá trình xử lý tội phạm. Việc nắm rõ các giai đoạn tố tụng hình sự là điều cần thiết không chỉ với người học luật, cán bộ pháp luật mà còn với mọi công dân, đặc biệt là những người nước ngoài đang sinh sống, làm việc hoặc đầu tư tại Việt Nam.
Nếu quý khách cần được tư vấn chi tiết về các thủ tục trong tố tụng hình sự hoặc hỗ trợ pháp lý khi tham gia vào một vụ án hình sự, hãng luật La Défense luôn sẵn sàng đồng hành cùng quý vị với đội ngũ luật sư tranh tụng chuyên nghiệp, dày dạn kinh nghiệm.
Xem thêm:
