Kiến nghị xây dựng Hướng dẫn liên ngành về áp dụng thủ tục tố tụng sau cải cách địa giới hành chính đang trở thành một yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh hàng loạt tỉnh, huyện, xã trên cả nước chính thức thay đổi ranh giới từ ngày 01/7/2025 theo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Việc điều chỉnh địa giới hành chính không chỉ mang tính chất tổ chức bộ máy mà còn tác động sâu rộng đến hệ thống tư pháp – đặc biệt là các thủ tục tố tụng dân sự, hình sự, hành chính đang được áp dụng. Tuy nhiên, hiện nay pháp luật chưa có hướng dẫn cụ thể cho các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc xử lý các vụ án đang thụ lý hoặc phát sinh sau thời điểm thay đổi địa giới. Sự lúng túng, chồng chéo trong xác định thẩm quyền, cách thức chuyển giao hồ sơ, quản lý vụ việc, quyền và nghĩa vụ của đương sự… là điều khó tránh khỏi.
Thay đổi địa giới hành chính ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động tố tụng?
Tác động trực tiếp đến thẩm quyền của Tòa án
Theo quy định tại các bộ luật tố tụng hiện hành, thẩm quyền của Tòa án và Viện kiểm sát thường gắn với đơn vị hành chính theo địa bàn. Khi địa giới hành chính thay đổi – như việc sáp nhập huyện A vào huyện B, hoặc chia tách một phường thành hai đơn vị mới – các vụ việc dân sự, hình sự, hành chính có yếu tố địa phương sẽ phải xác định lại thẩm quyền.
Nếu không có hướng dẫn cụ thể, sẽ dễ phát sinh:
– Hai Tòa cùng nhận thấy mình có thẩm quyền;
– Không Tòa nào nhận xử vì nhầm lẫn thẩm quyền;
– Vụ án bị đình chỉ hoặc kéo dài chỉ vì lý do… chuyển địa giới.
Khó khăn trong việc chuyển giao hồ sơ và tiếp nhận vụ án
Đối với các vụ án đang được thụ lý hoặc đang chờ xét xử, việc chuyển giao từ Tòa cũ sang Tòa mới (hoặc giữa các Viện kiểm sát) cần có quy trình rõ ràng, thống nhất. Tuy nhiên, hiện chưa có văn bản quy định về:
– Trình tự chuyển giao hồ sơ tố tụng;
– Trách nhiệm thông báo cho đương sự;
– Xử lý các đơn thư, khiếu nại trong quá trình chuyển tiếp.
Sự thiếu đồng bộ này có thể dẫn đến mất mát tài liệu, bỏ sót chứng cứ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự.
Khoảng trống pháp lý: Vì sao cần một Hướng dẫn liên ngành?
Pháp luật hiện hành chưa điều chỉnh cụ thể tình huống chuyển tiếp
Luật Tổ chức TAND 2014, các Bộ luật Tố tụng và Nghị quyết của Quốc hội về việc tách – nhập đơn vị hành chính không quy định cụ thể cách xử lý tố tụng đối với các tình huống chuyển tiếp. Điều này tạo ra khoảng trống pháp lý khiến:
– Tòa án, Viện kiểm sát mỗi nơi có thể hiểu và áp dụng khác nhau;
– Đương sự lúng túng không biết nộp đơn ở đâu, khi nào được triệu tập;
– Quyền tiếp cận công lý bị ảnh hưởng.
Sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng
Hiện nay, Tòa án, Viện kiểm sát, Cơ quan điều tra và Cơ quan thi hành án đang hoạt động theo quy trình riêng, phụ thuộc vào cơ cấu tổ chức hành chính cũ. Sau khi địa giới thay đổi, nếu không có hướng dẫn liên ngành, mỗi cơ quan có thể hành xử khác nhau, dẫn đến:
– Trễ hạn tố tụng;
– Tranh chấp trong trách nhiệm quản lý vụ việc;
– Thiếu minh bạch trong xử lý đơn thư.
Kiến nghị xây dựng Hướng dẫn liên ngành: Những nội dung cần có
Từ thực tiễn hành nghề, chúng tôi kiến nghị Tòa án nhân dân tối cao chủ trì phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Tư pháp và các đơn vị liên quan ban hành Hướng dẫn liên ngành về áp dụng thủ tục tố tụng sau thay đổi địa giới hành chính. Một số nội dung cần thiết bao gồm:
Nguyên tắc xác định thẩm quyền xét xử và giải quyết vụ việc
– Giữ nguyên thẩm quyền của Tòa án/Viện kiểm sát cũ đối với vụ việc đã thụ lý trước thời điểm thay đổi;
– Chuyển thẩm quyền sang đơn vị hành chính mới đối với vụ việc phát sinh sau thời điểm thay đổi;
– Có quy định rõ về cách xác định ngày phát sinh vụ án (ngày nộp đơn, ngày khởi tố…).
Quy trình chuyển giao và tiếp nhận hồ sơ tố tụng
– Xác định cơ quan có trách nhiệm chuyển giao hồ sơ;
– Mẫu biên bản bàn giao hồ sơ và tài liệu tố tụng;
– Quy định về thời hạn chuyển giao và thông báo cho đương sự.
Cơ chế phối hợp và xử lý vướng mắc
– Cơ chế liên hệ giữa các Tòa án/Viện kiểm sát cấp tỉnh và cấp huyện có thay đổi địa giới;
– Hướng dẫn cách xử lý các vụ việc đang phúc thẩm hoặc giám đốc thẩm nếu thay đổi thẩm quyền theo vùng;
– Cách giải quyết tranh chấp thẩm quyền nếu có mâu thuẫn giữa các địa phương.
Trách nhiệm cập nhật hệ thống thông tin
– Các cơ quan tố tụng cần cập nhật địa giới mới vào hệ thống quản lý hồ sơ và phần mềm tố tụng;
– Công khai danh sách địa bàn mới và phân công thẩm quyền trên Cổng thông tin điện tử của Tòa án và Viện kiểm sát.
Vai trò của luật sư trong giai đoạn chuyển tiếp
Trong bối cảnh pháp lý có nhiều thay đổi, vai trò của luật sư tư vấn là hết sức quan trọng. Luật sư không chỉ là người đồng hành cùng đương sự trong quá trình tố tụng mà còn giúp:
– Xác định chính xác Tòa án/Viện kiểm sát có thẩm quyền sau khi địa giới thay đổi;
– Soạn thảo đơn thư đúng địa điểm, đúng thời điểm;
– Hướng dẫn đương sự chuẩn bị hồ sơ phù hợp với hướng dẫn mới;
– Bảo vệ quyền lợi hợp pháp khi xảy ra tranh chấp về thẩm quyền, thời hạn tố tụng hoặc chuyển giao vụ án.
Luật sư cũng đóng vai trò cầu nối giữa người dân với các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc phản ánh các bất cập phát sinh từ thực tế và góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật.
Cải cách địa giới hành chính là xu thế tất yếu nhằm tinh gọn bộ máy và tăng hiệu quả quản lý nhà nước. Tuy nhiên, nếu không kịp thời xây dựng Hướng dẫn liên ngành về thủ tục tố tụng, hệ thống tư pháp có thể rơi vào tình trạng rối loạn thẩm quyền, gián đoạn quy trình xét xử và ảnh hưởng đến quyền tiếp cận công lý của người dân. Với góc nhìn thực tiễn, việc ban hành một hướng dẫn thống nhất, cụ thể và khả thi không chỉ giúp các cơ quan tiến hành tố tụng phối hợp hiệu quả mà còn là cơ sở để luật sư tư vấn hỗ trợ đương sự một cách chính xác, tiết kiệm thời gian, chi phí và hạn chế tối đa rủi ro pháp lý.
Xem thêm:
- Hoàn thiện tố tụng hình sự, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về căn cứ và thời hạn định giá tài sản
- Đình chỉ vụ án hình sự theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015
- Quyền bào chữa của bị cáo theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và một số kiến nghị hoàn thiện
