Tranh chấp thương mại là một hiện tượng phổ biến trong môi trường kinh doanh hiện nay, khi các giao dịch thương mại ngày càng mở rộng và đa dạng. Đây là những bất đồng, mâu thuẫn phát sinh giữa các bên trong quá trình thực hiện hoạt động kinh doanh, thường liên quan đến hợp đồng, quyền lợi và nghĩa vụ pháp lý.
Để đảm bảo quyền lợi và duy trì mối quan hệ hợp tác, việc hiểu rõ tranh chấp thương mại là gì và lựa chọn phương thức giải quyết phù hợp là yếu tố quan trọng, giúp các bên không chỉ bảo vệ lợi ích hợp pháp mà còn duy trì sự ổn định trong môi trường thương mại.
Thế nào là tranh chấp thương mại?
Căn cứ theo quy định tại Điều 3 Luật Thương mại 2005 quy định rằng Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác.
Dựa vào khái niệm trên có thể suy ra rằng tranh chấp thương mại là những mâu thuẫn về quyền và nghĩa vụ giữa các bên trong mối quan hệ kinh doanh cụ thể của các hoạt động thương mại bao gồm những khía cạnh như:
- Mua bán hàng hóa và cung ứng dịch vụ, cho thuê, cho thuê mua, xây dựng, vận chuyển hàng hóa, mua bán trái phiếu và cổ phiếu, đầu tư tài chính và các giao dịch ngân hàng;
- Tranh chấp liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ giữa cá nhân, tổ chức và đều hướng đến mục đích lợi nhuận;
- Các mâu thuẫn khác trong lĩnh vực kinh doanh và thương mại,được quy định bởi pháp luật.
Những mâu thuẫn xuất phát từ việc vi phạm hợp đồng và pháp luật trong quá trình thương mại, dẫn đến thiệt hại cho lợi ích của các bên liên quan.
Phương thức giải quyết tranh chấp thương mại
Tại Điều 317 Luật Thương mại 2005 quy định về hình thức giải quyết tranh chấp thương mại cụ thể rằng:
Hình thức giải quyết tranh chấp
1. Thương lượng giữa các bên.
2. Hoà giải giữa các bên do một cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân được các bên thỏa thuận chọn làm trung gian hoà giải.
3. Giải quyết tại Trọng tài hoặc Toà án.
Thủ tục giải quyết tranh chấp trong thương mại tại Trọng tài, Toà án được tiến hành theo các thủ tục tố tụng của Trọng tài, Toà án do pháp luật quy định.
Theo đó, có thể xác định được rằng có 04 hình thức giải quyết tranh chấp thương mại cụ thể như sau:
Phương thức thương lượng
Có thể hiểu hình thức giải quyết tranh chấp thương lượng giữa các bên là hình thức giải quyết tranh chấp thông qua việc các bên tự nguyện bàn bạc, thỏa thuận, tự dàn xếp, tháo gỡ những bất đồng phát sinh để loại bỏ tranh chấp mà không cần có sự trợ giúp hay phán quyết của bất kỳ bên thứ ba nào.
Trong quá trình thực hiện giải quyết tranh chấp bằng hình thức thương lượng hòa giải giữa các bên sẽ không có sự ràng buộc của quy định pháp luật về trình tự, thủ tục giải quyết.
Kết quả của quá trình giải quyết tranh chấp sẽ phụ thuộc vào sự thỏa thuận của các bên.
Hòa giải
Hòa giải là hình thức giải quyết tranh chấp giữa các bên do một cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân được các bên thỏa thuận chọn làm trung gian hoà giải.
Đặc trưng của hòa giải là sử dụng bên thứ 3 làm trung gian hoà giải. Bên thứ ba phải có uy tín với 2 bên, có kinh nghiệm, kiến thức về lĩnh vực hoà giải. Có biện pháp, phương pháp, cách thức hoà giải.Người trung gian hoà giải chỉ là ng hỗ trợ, giúp đỡ cho các bên trong việc tìm ra giải pháp tốt nhất để giải quyết tranh chấp.
Các bên trong hoà giải không chịu sự chi phối của bất kỳ của bất kỳ 1 trình tự tố tụng pháp luật nào. Thủ tục hoà giải do các bên có tranh chấp tự quyết định, được tiến hành đơn giản, linh hoạt, nhanh chóng và đỡ tốn kém thời gian, tiền bạc.
Kết quả hoà giải không bắt buộc các bên phải thực hiện, mà phụ thuộc sự tự nguyện. Lưu ý: kết quả hoà giải có thể là bắt buộc nếu được Toà án công nhận (Điều 419 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015)
Giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài
Hình thức giải quyết tranh chấp bằng trọng tài là hình thức giải quyết tranh chấp ngoài thủ tục tư pháp do các bên có tranh chấp lựa chọn để giải quyết tranh chấp thông qua hoạt động của trọng tài viên.
Nguyên tắc giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài thương mại được quy định tại Điều 4 Luật Trọng tài thương mại 2010 cụ thể như sau:
- Trọng tài viên phải tôn trọng thoả thuận của các bên nếu thỏa thuận đó không vi phạm điều cấm và trái đạo đức xã hội.
- Trọng tài viên phải độc lập, khách quan, vô tư và tuân theo quy định của pháp luật.
- Các bên tranh chấp đều bình đẳng về quyền và nghĩa vụ. Hội đồng trọng tài có trách nhiệm tạo điều kiện để họ thực hiện các quyền và nghĩa vụ của mình.
- Giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài được tiến hành không công khai, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.
- Phán quyết trọng tài là chung thẩm.
Điều kiện giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài thương mại được quy định tại Điều 5 Luật Trọng tài thương mại 2010 cụ thể như sau:
- Tranh chấp được giải quyết bằng Trọng tài nếu các bên có thoả thuận trọng tài. Thỏa thuận trọng tài có thể được lập trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp.
- Trường hợp một bên tham gia thoả thuận trọng tài là cá nhân chết hoặc mất năng lực hành vi, thoả thuận trọng tài vẫn có hiệu lực đối với người thừa kế hoặc người đại diện theo pháp luật của người đó, trừ trường hợp các bên có thoả thuận khác.
- Trường hợp một bên tham gia thỏa thuận trọng tài là tổ chức phải chấm dứt hoạt động, bị phá sản, giải thể, hợp nhất, sáp nhập, chia, tách hoặc chuyển đổi hình thức tổ chức, thỏa thuận trọng tài vẫn có hiệu lực đối với tổ chức tiếp nhận quyền và nghĩa vụ của tổ chức đó, trừ trường hợp các bên có thoả thuận khác.
Tòa án
Toà án là hình thức giải quyết tranh chấp do cơ quan tài phán nhà nước thực hiện nhân danh quyền lực nhà nước, được tiến hành theo trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ của pháp luật tố tụng.
Đối với những tranh chấp thương mại thẩm quyền giải quyết của Tòa án thì tại Điều 30 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định về những tranh chấp về kinh doanh, thương mại thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án cụ thể như sau:
- Tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương mại giữa cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận.
- Tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ giữa cá nhân, tổ chức với nhau và đều có mục đích lợi nhuận.
- Tranh chấp giữa người chưa phải là thành viên công ty nhưng có giao dịch về chuyển nhượng phần vốn góp với công ty, thành viên công ty.
- Tranh chấp giữa công ty với các thành viên của công ty; tranh chấp giữa công ty với người quản lý trong công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc thành viên Hội đồng quản trị, giám đốc, tổng giám đốc trong công ty cổ phần, giữa các thành viên của công ty với nhau liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách, bàn giao tài sản của công ty, chuyển đổi hình thức tổ chức của công ty.
- Các tranh chấp khác về kinh doanh, thương mại, trừ trường hợp thuộc thẩm quyền giải quyết của cơ quan, tổ chức khác theo quy định của pháp luật.
Kết quả của quá trình tố tụng là toà án đưa ra bản án có giá trị pháp lý bắt buộc với các bên đương sự. Nếu các đương sự không tự nguyện thi hành thì sẽ được bảo đảm thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế nhà nước.
Giải quyết tranh chấp thương mại tại toà phải tuân thủ các thủ tục nghiêm ngặt do luật tố tụng quy định và có thể phải trải qua nhiều giai đoạn xét xử như: sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm.
Xem thêm:
