Trong tố tụng hình sự, việc định giá tài sản có ý nghĩa quan trọng nhằm xác định hậu quả của hành vi phạm tội, lượng hình, trách nhiệm hình sự và dân sự của bị can, bị cáo. Tuy nhiên, trên thực tế, việc áp dụng pháp luật liên quan đến căn cứ và thời hạn định giá tài sản vẫn còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng giải quyết các vụ án hình sự. Do đó, việc hoàn thiện quy định pháp luật và nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện là yêu cầu cấp thiết nhằm đảm bảo tính công bằng, khách quan và minh bạch trong quá trình tố tụng.
Vai trò của định giá tài sản trong tố tụng hình sự
Căn cứ xác định thiệt hại vật chất trong vụ án
Định giá tài sản là cơ sở quan trọng để xác định hậu quả của tội phạm, từ đó quyết định cấu thành tội danh. Ví dụ, hành vi trộm cắp tài sản có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu giá trị tài sản bị chiếm đoạt vượt ngưỡng theo quy định pháp luật.
Căn cứ để lượng hình và xác định trách nhiệm bồi thường
Kết quả định giá ảnh hưởng trực tiếp đến việc quyết định hình phạt và mức bồi thường thiệt hại. Nếu giá trị tài sản bị thiệt hại được định giá không chính xác hoặc sai lệch, sẽ dẫn đến việc xét xử không công bằng, gây thiệt hại cho các bên liên quan.
Thực trạng pháp luật và áp dụng pháp luật về định giá tài sản trong tố tụng hình sự
Quy định pháp luật hiện hành
Hiện nay, hoạt động định giá tài sản trong tố tụng hình sự được điều chỉnh bởi nhiều văn bản pháp luật, bao gồm:
– Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015
– Luật Giá 2012
– Nghị định số 89/2013/NĐ-CP hướng dẫn Luật Giá về định giá tài sản trong tố tụng hình sự
Các văn bản trên quy định cụ thể về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, căn cứ và thời hạn định giá. Tuy nhiên, việc triển khai trên thực tế vẫn gặp nhiều khó khăn.
Một số tồn tại, hạn chế
– Chồng chéo về thẩm quyền: Có nhiều cơ quan có thể tiến hành định giá, nhưng không có sự phân định rõ ràng, dẫn đến tình trạng “đá bóng trách nhiệm”.
– Thiếu tiêu chí rõ ràng về căn cứ định giá: Việc xác định giá trị tài sản còn mang tính chủ quan, không thống nhất giữa các địa phương.
– Thời hạn định giá thường kéo dài: Mặc dù pháp luật quy định thời hạn định giá không quá 7 ngày (có thể gia hạn thêm), nhưng trên thực tế, nhiều vụ việc kéo dài hàng tháng, ảnh hưởng đến tiến độ điều tra, truy tố, xét xử.
– Thiếu chế tài xử lý vi phạm: Khi cơ quan định giá chậm trễ hoặc từ chối định giá không có lý do chính đáng, hiện chưa có chế tài đủ mạnh để xử lý.
Căn cứ định giá tài sản – cần được quy định chặt chẽ và khoa học hơn
Căn cứ định giá là yếu tố then chốt để đảm bảo tính khách quan trong hoạt động định giá. Theo quy định hiện hành, cơ quan định giá căn cứ vào:
– Giá thị trường tại thời điểm tài sản bị xâm phạm
– Tình trạng thực tế của tài sản
– Tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án
– Thông tin từ tổ chức có chức năng thẩm định giá
Tuy nhiên, trên thực tế, việc xác định giá thị trường còn thiếu cơ sở dữ liệu cập nhật, mang tính định tính nhiều hơn định lượng. Đặc biệt đối với những loại tài sản đặc thù (như cổ vật, hàng giả, hàng hóa công nghệ cao…), việc định giá càng trở nên khó khăn.
Do đó, để nâng cao tính chính xác và thống nhất, cần xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu giá tài sản toàn quốc, cập nhật thường xuyên và được vận hành bởi cơ quan chuyên trách.
Thời hạn định giá tài sản – cần đảm bảo chặt chẽ nhưng linh hoạt
Thời hạn theo quy định
Hiện nay, theo Bộ luật Tố tụng Hình sự và các văn bản liên quan:
– Thời hạn định giá là 7 ngày kể từ ngày nhận được quyết định trưng cầu.
– Trường hợp phức tạp, có thể gia hạn thêm 7 ngày (tối đa 14 ngày tổng cộng).
Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, nhiều hội đồng định giá không tuân thủ thời hạn này, hoặc từ chối với lý do thiếu chuyên môn, kinh phí, nhân lực. Việc không tuân thủ thời hạn đã dẫn đến đình trệ tiến trình tố tụng, ảnh hưởng quyền lợi của các bên.
Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện thời hạn định giá
– Tăng cường chế tài xử lý chậm trễ: Cần bổ sung quy định cụ thể về trách nhiệm pháp lý đối với hành vi vi phạm thời hạn định giá.
– Chuyên nghiệp hóa hoạt động định giá: Xây dựng đội ngũ định giá viên chuyên trách tại các cơ quan tiến hành tố tụng, tránh tình trạng “mượn chuyên môn”.
– Sử dụng công nghệ thông tin: Ứng dụng phần mềm, cơ sở dữ liệu trực tuyến để hỗ trợ hoạt động định giá nhanh chóng, chính xác.
– Quy trình hóa các bước định giá: Ban hành quy trình mẫu định giá đối với các loại tài sản phổ biến để rút ngắn thời gian xử lý.
Kiến nghị hoàn thiện pháp luật về định giá tài sản trong tố tụng hình sự
Để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về căn cứ và thời hạn định giá tài sản, cần thực hiện một số kiến nghị sau:
Hoàn thiện hành lang pháp lý
– Sửa đổi, bổ sung Nghị định 89/2013/NĐ-CP theo hướng cụ thể hóa tiêu chí định giá, quy trình làm việc của hội đồng định giá.
– Ban hành thông tư hướng dẫn chi tiết về định giá tài sản đặc thù, như bất động sản, hàng hóa công nghệ, tài sản số…
– Tăng cường liên kết giữa Bộ Tài chính, Bộ Công an và Bộ Tư pháp để xây dựng khung pháp lý đồng bộ, thống nhất.
Tăng cường phối hợp liên ngành
– Thiết lập nhóm công tác liên ngành giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan định giá và cơ quan chuyên môn để hỗ trợ định giá nhanh chóng, khách quan.
– Tổ chức đào tạo định kỳ về kỹ năng định giá, pháp luật về giá cho cán bộ tư pháp và cán bộ định giá.
Ứng dụng công nghệ thông tin và cơ sở dữ liệu
– Xây dựng cơ sở dữ liệu giá tài sản điện tử được cập nhật liên tục theo khu vực, loại tài sản và thời gian.
– Áp dụng trí tuệ nhân tạo và big data để hỗ trợ xác định giá trị tài sản gần đúng trong trường hợp khẩn cấp hoặc thiếu thông tin.
Để nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về căn cứ và thời hạn định giá tài sản trong tố tụng hình sự, cần hoàn thiện quy định pháp luật, rút ngắn thời gian định giá và đảm bảo tính khách quan, chính xác. Trong thực tế, để hiểu rõ và áp dụng đúng các quy định này, việc tham khảo ý kiến luật sư tư vấn là cần thiết, giúp các bên bảo vệ quyền lợi hợp pháp một cách hiệu quả và đúng quy trình pháp lý.
Xem thêm:
- Định tội danh “tham ô tài sản” trong khu vực kinh tế tư nhân: Những vướng mắc từ thực tiễn xét xử và đề xuất hoàn thiện
- Biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt – Quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, vướng mắc và kiến nghị
- Quyền bào chữa của bị cáo theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và một số kiến nghị hoàn thiện
