Tranh chấp trong sở hữu trí tuệ là quá trình giải quyết các xung đột liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ như bản quyền, nhãn hiệu, thiết kế công nghiệp và bí quyết kinh doanh. Quá trình này thường diễn ra thông qua hành lang pháp lý, bao gồm tòa án, cơ quan quản lý sở hữu trí tuệ và trọng tài.
Thực trạng việc tranh chấp trong sở hữu trí tuệ ngày nay
Trong thời đại công nghệ phát triển nhanh chóng như hiện nay, việc tranh chấp trong sở hữu trí tuệ đã trở thành một vấn đề phức tạp và đáng quan ngại. Với sự phát triển của công nghệ thông tin và viễn thông, việc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ đã trở nên dễ dàng và phổ biến hơn bao giờ hết.
Một trong những thực trạng chính của việc tranh chấp trong sở hữu trí tuệ ngày nay là việc sao chép và phân phối trái phép các tác phẩm, bài viết, phim ảnh và âm nhạc trên internet.
Điều này gây ra không chỉ mất mát về thu nhập cho các tác giả và nhà sản xuất, mà còn gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự sáng tạo và đổi mới trong ngành công nghiệp sáng tạo.
Một thực trạng khác của việc tranh chấp trong sở hữu trí tuệ là việc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực công nghiệp. Các công ty và doanh nghiệp thường đầu tư rất nhiều thời gian, công sức và tài nguyên vào việc nghiên cứu và phát triển các sản phẩm mới.
Tuy nhiên, việc sao chép và bán hàng giả các sản phẩm này đã trở thành một vấn đề lớn đối với các doanh nghiệp. Việc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ không chỉ gây thiệt hại về tài chính mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín và danh tiếng của các công ty. Ngoài ra, việc tranh chấp trong sở hữu trí tuệ còn gây ra những rủi ro pháp lý và chi phí đáng kể cho các doanh nghiệp.
Theo báo cáo đặc biệt năm 2022 của Văn phòng Bộ thương mại Hoa Kỳ (USTR), Việt Nam vẫn nằm trong danh sách các quốc gia cần theo dõi (Watch List) về sở hữu trí tuệ vì Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào biện pháp hành chính trong thực thi quyền sở hữu trí tuệ, không chứng tỏ được tính hiệu quả trong việc ngăn chặn tình trạng bán hàng giả mạo và sao chép lậu tiếp tục lan rộng.
Liên quan đến lĩnh vực quyền tác giả, Ông Gary Gan – Giám đốc Chương trình Tuân thủ Khu vực châu Á – Thái Bình Dương thuộc Liên minh phần mềm (BSA) cho biết “Tỷ lệ cài đặt phần mềm không bản quyền của Việt Nam thuộc hàng cao nhất khu vực APAC đạt 78%, tức là 4/5 trường hợp. Để so sánh, nước đạt kết quả tốt nhất ở khu vực APAC là New Zealand với tỷ lệ 18% và nước đứng đầu thế giới là Mỹ với 17%”.
Riêng trong năm 2020, các lực lượng chức năng đã xử phạt hơn 1460 vụ việc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, trong đó, khoảng 1.300 vụ được xử lý thông qua các biện pháp hành chính, tổng số tiền xử phạt trên 25 tỷ đồng . Báo cáo từ Chương trình hợp tác phòng, chống xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ (Chương trình 168), khoảng 158 vụ việc được khởi tố, điều tra xét xử với hơn 260 bị can.
Theo một kết quả nghiên cứu của Hội Luật gia Hà Nội năm 2015, số lượng doanh nghiệp lựa chọn hình thức thương lượng để giải quyết tranh chấp chiếm tới 57,83%. Trong khi đó, hòa giải thương mại và trọng tài thương mại chỉ giải quyết khoảng 11% tổng số tranh chấp thương mại.
Tương tự, các vụ việc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được xử lý tại Tòa án cũng chiếm số lượng không đáng kể. Những con số ấy đã phần nào phản ánh được thực tiễn giải quyết tranh chấp liên quan tới kinh doanh, thương mại nói chung và sở hữu trí tuệ nói riêng ở Việt Nam.
Xem thêm: Bản quyền bài hát và hành lang pháp lý là gì?
Các phương thức giải quyết tranh chấp trong sở hữu trí tuệ
Thương lượng
Cũng như các lĩnh vực tranh chấp khác, thương lượng được coi là một trong những phương pháp giải quyết tranh chấp đầu tiên mà các bên tham gia đều hướng tới. Phương pháp này dựa trên nguyên tắc tự do, tự thỏa thuận và định đoạt trong lĩnh vực dân sự. Thương lượng có thể được xem như một quá trình “nội bộ” giữa các bên tranh chấp, trong đó chúng sẽ tự thỏa thuận với nhau để đạt được sự thống nhất cuối cùng về cách giải quyết xung đột mà không cần sự can thiệp từ bên thứ ba.
Phương pháp thương lượng mang lại nhiều lợi ích. Trước hết, nó cho phép các bên có cơ hội trực tiếp giao tiếp và thảo luận với nhau để hiểu rõ hơn về quan điểm, lợi ích và mục tiêu của mỗi bên. Điều này tạo ra một môi trường linh hoạt và tôn trọng, trong đó các bên có thể đưa ra các đề xuất, đánh giá và điều chỉnh để đạt được một thoả thuận chung.
Thương lượng cũng cho phép các bên giữ quyền kiểm soát quá trình giải quyết tranh chấp. Thay vì phụ thuộc vào sự can thiệp của bên thứ ba, các bên có thể tự do quyết định về thời gian, địa điểm và nội dung của cuộc thương lượng. Điều này giúp tạo ra sự linh hoạt và tạo điều kiện thuận lợi cho việc đạt được một kết quả tốt nhất cho cả hai bên.
Tóm lại, thương lượng là một phương pháp quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp dân sự. Nó tạo điều kiện cho các bên tranh chấp tự thỏa thuận và đạt được sự thống nhất mà không cần sự can thiệp từ bên thứ ba. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp này cần dựa trên sự linh hoạt và ý thức của các bên để đạt được kết quả tốt nhất trong việc giải quyết tranh chấp.
Xem thêm: Thủ tục đề nghị hủy bỏ văn bằng bảo hộ và chấm dứt hiệu lực năm 2020
Hòa giải
Hòa giải là một phương thức giải quyết tranh chấp có sự tham gia của bên thứ ba như một trung gian. Vai trò của bên thứ ba là hỗ trợ và thuyết phục các bên trong tranh chấp tìm ra giải pháp để giải quyết xung đột. Mặc dù có sự tham gia của bên thứ ba, phương thức hòa giải vẫn tôn trọng và tuân theo thỏa thuận của các bên, tương tự như thương lượng.
Hòa giải có thể được thực hiện trong tố tụng hoặc ngoài tố tụng. Trong tố tụng, hòa giải được xem là một nguyên tắc được khuyến khích. Ví dụ, Luật Trọng tài thương mại quy định rằng, theo yêu cầu của các bên, Hội đồng trọng tài có thể tiến hành hòa giải để các bên đạt được thỏa thuận về việc giải quyết tranh chấp. Khi các bên đạt được thỏa thuận, Hội đồng trọng tài lập biên bản hoà giải và ra quyết định công nhận sự thỏa thuận này. Quyết định này có giá trị như phán quyết trọng tài.
Trong thủ tục tố tụng tại tòa án, hòa giải là bước đầu tiên và là một thủ tục bắt buộc. Nếu các bên đạt được thỏa thuận về phương án giải quyết, thỏa thuận đó sẽ được tòa án công nhận và có hiệu lực ngay lập tức mà không bị kháng cáo hay kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm. Điều 10 của Bộ luật tố tụng dân sự quy định rằng, tòa án có trách nhiệm tiến hành hòa giải và tạo điều kiện thuận lợi để các bên đạt được thỏa thuận về việc giải quyết tranh chấp dân sự theo quy định của luật này.
Xem thêm: Đăng ký nhãn hiệu có ảnh hưởng gì đến doanh nghiệp
Giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại
Giải quyết tranh chấp thông qua trọng tài thương mại là một phương pháp mà các bên tự nguyện chọn lựa. Trong quá trình này, tranh chấp sẽ được giải quyết và phán quyết bởi một hội đồng trọng tài, và các phán quyết của hội đồng trọng tài có tính bắt buộc đối với các bên.
Ở Việt Nam, trọng tài thương mại được tổ chức thông qua các trung tâm trọng tài. Các trung tâm trọng tài là tổ chức phi chính phủ, hoạt động theo quy chế và pháp luật. Trong quá trình giải quyết tranh chấp, trọng tài không sử dụng quyền lực nhà nước như tòa án. Tuy nhiên, phán quyết của trọng tài là bắt buộc và phải được thực hiện đối với các bên.
Điều kiện để giải quyết tranh chấp bằng trọng tài là các bên phải có thỏa thuận về việc sử dụng trọng tài. Trong trường hợp đã có thỏa thuận trọng tài và một bên khởi kiện tại tòa án, tòa án sẽ từ chối thụ lý, trừ khi thỏa thuận trọng tài không có hiệu lực hoặc không thể thực hiện được.
Xem thêm: Định giá tài sản góp vốn là quyền sở hữu trí tuệ như thế nào?
Giải quyết tranh chấp bằng tòa án
Phương thức giải quyết tranh chấp bằng tòa án là việc sử dụng quyền lực Nhà nước để đưa ra phán quyết buộc các bên có nghĩa vụ thi hành. Khác với các phương thức khác, việc giải quyết tranh chấp bằng tòa án chỉ có thể thực hiện được khi có sự thống nhất ý chí, sự tự nguyện thỏa thuận của các bên. Tuy nhiên, sự thỏa thuận của các bên không phải là điều kiện bắt buộc để vụ tranh chấp được đưa ra tòa án giải quyết. Tòa án có thể thụ lý giải quyết vụ tranh chấp khi nhận được yêu cầu của một bên.
Trình tự, thủ tục giải quyết các tranh chấp về dân sự, kinh doanh, thương mại tại tòa án được quy định trong Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015. Đối với các tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, các tranh chấp này cũng được giải quyết tại tòa án theo quy định chung của pháp luật tố tụng dân sự. Ngoài ra, cũng có một số quy định riêng cho việc giải quyết loại tranh chấp này.
Thông thường, tòa án sẽ thụ lý giải quyết tranh chấp về dân sự, kinh doanh, thương mại, trong đó có tranh chấp về sở hữu trí tuệ nếu tranh chấp đó thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án và giữa các bên không có thỏa thuận về trọng tài hoặc có thoả thuận về trọng tài nhưng thỏa thuận đó vô hiệu hay không thể thực hiện được.
Trên đây là những phương thức giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Thương lượng, hòa giải, trọng tài thương mại và tòa án đều là những phương thức giải quyết tranh chấp phổ biến.
Xem thêm: Chuyển nhượng quyền tác giả tác phẩm mỹ thuật ứng dụng được không?
