Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, Việt Nam đã trở thành một điểm đến hấp dẫn cho các nhà đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, sự gia tăng của các hoạt động đầu tư cũng kéo theo những tranh chấp phát sinh từ các hợp đồng đầu tư. Việc giải quyết tranh chấp một cách minh bạch, công bằng và hiệu quả không chỉ đảm bảo quyền lợi cho các bên tham gia mà còn góp phần nâng cao uy tín của môi trường đầu tư tại Việt Nam.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ phân tích quy trình giải quyết tranh chấp trong các hợp đồng đầu tư quốc tế tại Tòa án Việt Nam, đồng thời nêu bật những thách thức và giải pháp nhằm cải thiện hiệu quả của hệ thống pháp lý.
Quy trình giải quyết tranh chấp hợp đồng đầu tư quốc tế tại Tòa án
Quy trình giải quyết tranh chấp tại Tòa án Việt Nam được thực hiện theo các bước sau đây:
Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ khởi kiện và nộp đơn khởi kiện
Bên tranh chấp nộp đơn khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền. Nội dung đơn khởi kiện cần đầy đủ thông tin theo quy định của pháp luật, bao gồm thông tin các bên, yêu cầu khởi kiện, và tài liệu kèm theo. Đối với các tranh chấp liên quan đến yếu tố nước ngoài, việc xác định thẩm quyền của Tòa án cần dựa trên các quy định về thẩm quyền lãnh thổ và thẩm quyền theo cấp xét xử.
Bước 2: Thụ lý vụ án
Tòa án xem xét tính hợp lệ của đơn khởi kiện trong thời hạn quy định. Nếu đơn hợp lệ, Tòa án sẽ thụ lý vụ án và thông báo đến các bên liên quan. Bên khởi kiện phải nộp tạm ứng án phí theo thông báo của Tòa án. Trong giai đoạn này, Tòa án có thể yêu cầu các bên bổ sung tài liệu hoặc chứng cứ cần thiết để phục vụ cho quá trình xét xử.
Bước 3: Hòa giải
Trước khi đưa vụ việc ra xét xử, Tòa án sẽ tổ chức hòa giải giữa các bên nhằm khuyến khích giải quyết tranh chấp trên tinh thần tự nguyện. Nếu hòa giải thành công, Tòa án sẽ lập biên bản hòa giải và ra quyết định công nhận thỏa thuận giữa các bên. Trường hợp hòa giải không thành, Tòa án sẽ ra quyết định đưa vụ án ra xét xử sơ thẩm.
Bước 4: Xét xử sơ thẩm
Tòa án tổ chức xét xử công khai hoặc kín (nếu có yêu cầu chính đáng), đảm bảo quyền tranh luận và bảo vệ của các bên. Sau khi xem xét các chứng cứ và nghe ý kiến của các bên, Hội đồng xét xử sẽ đưa ra bản án hoặc quyết định sơ thẩm. Nếu không đồng ý với bản án sơ thẩm, các bên có quyền kháng cáo trong thời hạn luật định.
Bước 5: Thi hành án
Sau khi bản án có hiệu lực pháp luật, các bên phải tuân thủ và thực hiện các nghĩa vụ được quy định trong bản án. Nếu bên phải thi hành án không tự nguyện thực hiện, cơ quan thi hành án dân sự sẽ can thiệp để đảm bảo việc thực thi.
Những thách thức của công tác giải quyết tranh chấp hợp đồng đầu tư quốc tế
Khi phát sinh tranh chấp hợp đồng đầu tư quốc tế, bị đơn là các quốc gia nhận đầu tư thường gặp phải nhiều thách thức và rủi ro, cụ thể như:
Thứ nhất, trong cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế hiện nay, chỉ các nhà đầu tư mới có quyền khởi kiện quốc gia tiếp nhận đầu tư khi họ cho rằng cơ quan nhà nước hoặc cán bộ nhà nước ở trung ương hoặc địa phương của nước tiếp nhận đầu tư vi phạm các quy định của hiệp định đầu tư. Bên cạnh đó, thủ tục giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế là “tự động”, tức là thủ tục tố tụng vẫn được tiến hành dù cơ sở, căn cứ khởi kiện chưa thực sự rõ ràng hoặc bị đơn là cơ quan nhà nước không tham gia tố tụng. Do đó, các quốc gia tiếp nhận đầu tư luôn là bên bị động, chịu nhiều bất lợi hơn.
Thứ hai, khi đã phát sinh vụ kiện đầu tư quốc tế, dù không mong muốn, các quốc gia tiếp nhận đầu tư bắt buộc phải tham gia sớm và hiệu quả vào quá trình tố tụng vì việc không tham gia sẽ dẫn tới việc cơ quan tài phán quốc tế đưa ra các quyết định chỉ dựa trên cơ sở các lập luận, yêu cầu của nhà đầu tư. Thực tế đã có những vụ kiện đầu tư quốc tế mà quốc gia là bị đơn từ chối không tham gia tố tụng và bị yêu cầu bồi thường số tiền đặc biệt lớn.
Thứ ba, về mặt kinh tế, nhìn chung, các vụ kiện đầu tư quốc tế thường kéo dài từ 03 đến 04 năm, thậm chí có vụ kéo dài 10 năm và đòi hỏi rất nhiều nguồn lực, đặc biệt là tài chính để phục vụ quá trình tố tụng.
Đến nay, giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế không còn là công việc quá mới mẻ với các cơ quan, tổ chức của Việt Nam, trong đó có Bộ Tư pháp. Tuy nhiên, do những yếu tố khách quan, chủ quan, công tác này vẫn còn nhiều thách thức với các cơ quan, tổ chức có liên quan của Việt Nam. Xu hướng gia tăng số lượng các vụ kiện đầu tư quốc tế, trong đó có những vụ việc phức tạp, kéo dài nhiều năm với số tiền nhà đầu tư nước ngoài yêu cầu bồi thường đặc biệt lớn là dấu hiệu đáng lo ngại, nhất là đối với quốc gia đang phát triển và thu hút nhiều vốn đầu tư nước ngoài như Việt Nam.
Để tránh các thiệt hại do tranh chấp đầu tư quốc tế đem lại, Việt Nam cần đẩy mạnh song song các biện pháp phòng ngừa phát sinh tranh chấp và các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế. Riêng đối với công tác giải quyết tranh chấp đầu tư quốc tế, để tăng cường khả năng ứng phó với các tranh chấp đầu tư quốc tế phát sinh, trong thời gian tới, Việt Nam cần rà soát Quy chế để sớm có điều chỉnh phù hợp; đồng thời bổ sung thêm các nguồn lực, điều kiện cần thiết để bảo đảm công tác này được thực hiện hiệu quả.
Xem thêm:
- Quy trình giải quyết tranh chấp trong các vụ án doanh nghiệp tại Tòa án: Điều chỉnh theo Luật Doanh nghiệp sửa đổi năm 2025
- Cải cách thủ tục tố tụng tại Tòa án: Những thay đổi giúp đơn giản hóa quy trình khởi kiện dân sự theo luật mới 2025
- Vai trò của Tòa án trong giải quyết tranh chấp đất đai: Cập nhật các quy định mới về thủ tục kiện tụng năm 2025
