Từ ngày 01/7/2025, những thay đổi quan trọng liên quan đến thẩm quyền xét xử theo lãnh thổ và cấp tòa án chính thức có hiệu lực, kéo theo nhiều ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi và nghĩa vụ của đương sự trong quá trình khởi kiện. Việc nắm rõ những quy định mới là vô cùng cần thiết, đặc biệt trong bối cảnh hệ thống tòa án Việt Nam đang từng bước được tái cấu trúc và tinh gọn hóa bộ máy, nhằm nâng cao hiệu quả xét xử và bảo đảm quyền tiếp cận công lý cho người dân.
Cơ sở pháp lý của sự thay đổi thẩm quyền xét xử
Những sửa đổi về thẩm quyền xét xử được quy định tại:
+ Luật Tổ chức Tòa án nhân dân sửa đổi năm 2024
+ Bộ luật Tố tụng dân sự sửa đổi năm 2025
+ Các văn bản hướng dẫn kèm theo của TAND Tối cao và Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao
Theo đó, một số điểm mới nổi bật về thẩm quyền được điều chỉnh nhằm phù hợp với mô hình tòa án hai cấp đang được triển khai trên toàn quốc.
Thay đổi về thẩm quyền xét xử theo cấp tòa án
Bãi bỏ tòa án cấp huyện tại một số địa phương
Một bước đột phá đáng chú ý là việc thực hiện mô hình hai cấp tòa án (TAND cấp tỉnh và TAND cấp cao), theo đó, tòa án nhân dân cấp huyện tại các địa phương có quy mô nhỏ sẽ được sáp nhập vào tòa cấp tỉnh. Điều này đồng nghĩa với việc:
+ Các vụ án dân sự, hành chính, lao động, kinh doanh thương mại có tính chất đơn giản sẽ do TAND cấp tỉnh xét xử sơ thẩm.
+ Tòa án cấp cao sẽ đảm nhận chức năng xét xử phúc thẩm thay vì tòa cấp tỉnh như trước đây.
Điều chỉnh tiêu chí phân cấp thẩm quyền
Luật mới không còn dựa hoàn toàn vào giá trị tài sản tranh chấp để xác định thẩm quyền xét xử như trước. Thay vào đó:
+ Đưa thêm tiêu chí tính chất phức tạp của vụ việc, tác động xã hội, và yêu cầu chuyên môn vào để xác định cấp xét xử phù hợp.
+ Vụ việc có yếu tố nước ngoài, án lệ hoặc liên quan nhiều bên thường được đưa thẳng lên cấp tỉnh dù giá trị tranh chấp nhỏ.
Đây là một thay đổi nhằm phân loại chính xác các vụ án theo đúng mức độ chuyên môn, tránh tình trạng xử sai cấp, kéo dài thời gian giải quyết và gây tốn kém cho đương sự.
Thay đổi thẩm quyền xét xử theo lãnh thổ
Bãi bỏ nguyên tắc cứng “nơi cư trú bị đơn”
Trước ngày 01/7/2025, nguyên tắc xác định thẩm quyền tòa án xét xử dựa trên nơi cư trú hoặc trụ sở của bị đơn là quy định cơ bản. Tuy nhiên, luật mới đã nới lỏng quy định này, cho phép đương sự có thêm sự lựa chọn, chẳng hạn:
+ Trong một số vụ việc dân sự, người khởi kiện có quyền lựa chọn tòa án nơi mình cư trú nếu việc đi lại khó khăn hoặc bị đơn không có nơi cư trú rõ ràng.
+ Với tranh chấp hợp đồng, có thể khởi kiện tại tòa án nơi giao kết hợp đồng, nơi thực hiện nghĩa vụ hoặc nơi xảy ra hậu quả pháp lý.
Quy định mới về vụ việc có yếu tố nước ngoài
Với các vụ án dân sự có yếu tố nước ngoài, luật mới quy định rõ hơn về thẩm quyền của các tòa án cấp tỉnh, đồng thời cho phép xác lập thẩm quyền trên cơ sở yếu tố thuận tiện, tránh việc tranh cãi kéo dài về việc tòa án nào có quyền xét xử.
Đương sự cần chuẩn bị gì khi khởi kiện sau ngày 01/7/2025?
Xác định đúng cấp xét xử
Với hệ thống tòa án hai cấp, việc chọn đúng cấp tòa có thẩm quyền ngay từ đầu là vô cùng quan trọng. Nếu khởi kiện sai cấp, hồ sơ sẽ bị trả lại hoặc phải chuyển tiếp, kéo dài thời gian và phát sinh thêm chi phí.
Để xác định đúng cấp xét xử, đương sự nên:
+ Phân loại vụ việc theo tính chất (phức tạp, đơn giản, có yếu tố nước ngoài…)
+ Đối chiếu tiêu chí hướng dẫn tại thông tư của Tòa án tối cao
+ Tham khảo ý kiến luật sư tư vấn tố tụng để tránh sai sót
Lựa chọn tòa án có thẩm quyền theo lãnh thổ phù hợp
Trong nhiều trường hợp, đương sự có quyền lựa chọn tòa án theo lãnh thổ (nơi mình cư trú, nơi ký hợp đồng…), việc chọn đúng có thể giúp giảm chi phí di chuyển, dễ thu thập chứng cứ, tăng khả năng thành công trong vụ kiện.
Chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, đúng biểu mẫu mới
Luật mới ban hành kèm theo mẫu đơn khởi kiện, biểu mẫu tố tụng được cập nhật. Việc sử dụng mẫu cũ hoặc thiếu giấy tờ sẽ khiến hồ sơ bị yêu cầu bổ sung nhiều lần.
Luật sư tố tụng có thể hỗ trợ đương sự trong việc:
+ Soạn thảo đơn khởi kiện đúng mẫu
+ Xác định các tài liệu cần thiết
+ Đại diện nộp đơn và theo dõi tiến trình xử lý
Những rủi ro nếu không nắm rõ thẩm quyền xét xử mới
Không ít trường hợp đương sự khởi kiện sai tòa án có thẩm quyền, dẫn đến:
+ Hồ sơ bị trả lại nhiều lần, kéo dài thời gian
+ Bỏ lỡ thời hiệu khởi kiện (đặc biệt trong tranh chấp hợp đồng, bồi thường thiệt hại…)
+ Tòa tuyên không thụ lý hoặc đình chỉ vụ án
Ngoài ra, việc chọn sai cấp tòa có thể dẫn đến hệ quả:
+ Mất quyền yêu cầu phúc thẩm đúng quy trình
+ Phán quyết bị kháng nghị vì sai thẩm quyền
Chính vì vậy, vai trò của luật sư tư vấn khởi kiện là rất quan trọng để đảm bảo hồ sơ được nộp đúng, đủ và đúng nơi.
Một số ví dụ thực tiễn
Tranh chấp hợp đồng lao động tại một công ty ở TP.HCM giữa người lao động ở Long An: Trước đây buộc phải nộp tại TAND TP.HCM – nơi có trụ sở doanh nghiệp, nay có thể lựa chọn TAND tỉnh Long An nếu thuận lợi cho người lao động.
Vụ án ly hôn có yếu tố nước ngoài giữa người vợ đang định cư ở Đức và chồng ở Đà Nẵng: Tòa án tỉnh Đà Nẵng vẫn có thẩm quyền giải quyết nếu người chồng là bị đơn và đang cư trú ổn định trong nước.
Tranh chấp đất đai có giá trị thấp nhưng liên quan đến nhiều thế hệ trong gia đình, yêu cầu giám định địa chính, có thể được đưa lên cấp tỉnh để xét xử sơ thẩm dù trước đây chỉ do cấp huyện đảm nhận.
Từ ngày 01/7/2025, việc thay đổi thẩm quyền xét xử theo lãnh thổ và cấp tòa án đòi hỏi đương sự phải thận trọng hơn khi khởi kiện. Để tránh sai sót và bảo vệ quyền lợi hợp pháp, đương sự nên tham khảo ý kiến luật sư tư vấn nhằm xác định đúng tòa án có thẩm quyền và chuẩn bị hồ sơ khởi kiện theo quy định mới.
Xem thêm:
- Thủ tục khởi kiện vụ án kinh doanh thương mại tại Việt Nam
- Điều kiện và thủ tục rút đơn khởi kiện trong tố tụng dân sự
- Cập nhật địa chỉ 34 Tòa án nhân dân tỉnh và 355 Tòa án nhân dân khu vực từ ngày 1/7/2025
