Quy định về thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo sẽ có những thay đổi quan trọng từ ngày 01/07/2025. Các cơ quan có thẩm quyền sẽ được điều chỉnh để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong việc xử lý các vấn đề pháp lý mà công dân và tổ chức đưa ra.
Việc cập nhật này nhằm mục đích nâng cao chất lượng phục vụ, đáp ứng kịp thời nhu cầu của người dân, đồng thời giảm thiểu tình trạng tồn đọng và kéo dài trong quá trình giải quyết. Các cơ quan chức năng sẽ được trang bị thêm những công cụ và quy trình mới, giúp tăng cường khả năng giám sát và kiểm tra sự tuân thủ pháp luật. Điều này không chỉ góp phần đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội.
Người dân cần nắm rõ những thay đổi này để có thể thực hiện quyền khiếu nại và tố cáo một cách đúng đắn và hiệu quả.
Bối cảnh đất nước đang chuyển giao mạnh mẽ
Căn cứ theo các văn bản tại Nghị quyết 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Hội nghị lần thứ 11 Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII, Quyết định 759/QĐ-TTg ngày 14/14/2025 của Thủ tướng, Nghị quyết 125/NQ-CP và Nghị quyết 126/NQ-CP ngày 9/5/2025 của Chính phủ.
Hội nghị đã thống nhất, phê duyệt sắp xếp lại từ 63 đơn vị hành chính cấp tỉnh hiện nay giảm còn 34 tỉnh, thành và 3.321 đơn vị hành chính cấp xã (gồm 2636 xã, 672 phường và 13 đặc khu). Theo khoản 7 Điều 8 Nghị quyết 76/2025/UBTVQH15 đã quy định rõ hồ sơ đề án sáp nhập tỉnh, thành phải được trình Quốc hội xem xét, thông qua trước ngày 30/6/2025 để bảo đảm có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2025. Hệ thống hành chính ở Việt Nam sẽ bước vào một giai đoạn mới: cả nước chỉ còn hai cấp chính quyền là cấp tỉnh và cấp xã. Cấp huyện chính thức bị bãi bỏ. Thay đổi này kéo theo một loạt điều chỉnh lớn về tổ chức bộ máy, trong đó có việc phân định lại thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo – những công cụ quan trọng để người dân bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
Thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo có gì thay đổi?
Trước khi mô hình chính quyền hai cấp được áp dụng, hệ thống hành chính của Việt Nam gồm ba cấp: tỉnh – huyện – xã. Thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo cũng được phân cấp tương ứng.
Cụ thể, nếu người dân bị xử phạt sai hoặc gặp vướng mắc ở cấp xã thì gửi đơn khiếu nại lần đầu lên Chủ tịch UBND xã, nếu không đồng ý với kết quả thì khiếu nại lần hai lên UBND huyện. Tương tự, khiếu nại đối với quyết định của huyện sẽ do Chủ tịch huyện giải quyết trước, sau đó mới đến tỉnh. Với tố cáo, nếu cán bộ xã bị tố thì xã tiếp nhận và xử lý; nếu tố cáo cán bộ cấp huyện hoặc tỉnh, người dân sẽ gửi đơn lên huyện hoặc tỉnh tùy theo đối tượng bị tố cáo.
Cấp huyện vì thế đóng vai trò là “trung tâm trung gian” trong việc xử lý các đơn thư từ cơ sở chuyển lên. Chính vì vậy, khi cấp huyện bị bãi bỏ từ 01/7/2025, việc phân định lại rõ ràng thẩm quyền giữa xã và tỉnh trở nên đặc biệt quan trọng.
Bảo đảm thông suốt giải quyết thủ tục hành chính khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp – Ảnh: ÁI NHÂN
Việc chuyển đổi từ mô hình chính quyền địa phương 3 cấp sang 2 cấp là một bước cải cách quan trọng và có tính chất lịch sử. Trước đây, phần lớn các vụ việc liên quan đến khiếu nại đất đai, xử phạt hành chính, hoặc các sai phạm trong bộ máy nhà nước thường được gửi đến UBND huyện hoặc phòng ban chuyên môn thuộc huyện. Nay, nhiệm vụ này được phân chia lại: những vấn đề mang tính dân sự cơ sở như tranh chấp đất đai, cấp giấy phép xây dựng nhỏ lẻ, hoặc xử lý vi phạm hành chính trong đời sống hằng ngày sẽ do cấp xã giải quyết. Trong khi đó, các vụ việc phức tạp hơn, liên quan đến ngân sách, tài nguyên quy mô lớn, hay tố cáo cán bộ do tỉnh quản lý, sẽ do cấp tỉnh tiếp nhận và xử lý.
Việc phân định thẩm quyền khiếu nại, tố cáo giờ đây phụ thuộc vào người ra quyết định ban đầu. Nếu một người dân bị Chủ tịch xã ra quyết định xử phạt hành chính, họ sẽ khiếu nại lần đầu lên chính Chủ tịch xã đó. Nếu không đồng ý với kết quả, họ có thể gửi đơn lên Chủ tịch UBND tỉnh để khiếu nại lần hai. Trường hợp họ không muốn khiếu nại tiếp, hoàn toàn có thể khởi kiện ra Tòa án nhân dân cấp tỉnh.
Còn trong tố cáo – tức là khi người dân phát hiện hành vi sai phạm, tiêu cực của cán bộ công chức – thì cơ quan nào bổ nhiệm cán bộ đó sẽ có trách nhiệm xử lý tố cáo. Nếu cán bộ xã bị tố cáo, thì xã tiếp nhận. Nhưng nếu người bị tố cáo là cán bộ tỉnh quản lý (như trưởng phòng tài nguyên, cán bộ thanh tra tỉnh…), thì phải gửi đơn lên tỉnh.
Ưu điểm và khó khăn khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp
Việc triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp được kỳ vọng mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Trước hết là tinh gọn bộ máy, giảm tầng nấc trung gian, từ đó rút ngắn quy trình xử lý công việc và hạn chế tình trạng đùn đẩy trách nhiệm giữa các cấp. Khi cấp huyện bị bãi bỏ, ngân sách nhà nước sẽ tiết kiệm được một phần đáng kể chi phí vận hành, lương thưởng và cơ sở vật chất cho bộ máy hành chính trung gian. Quan trọng hơn, mô hình mới giúp đưa quyền lực hành chính gần dân hơn, khi cấp xã trở thành đầu mối xử lý trực tiếp các yêu cầu, kiến nghị của người dân. Điều này không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả phục vụ, mà còn tạo điều kiện để giám sát công khai, minh bạch hơn. Đồng thời, việc phân quyền rõ ràng cho cấp tỉnh và xã cũng giúp cơ quan quản lý chủ động hơn trong điều hành, phù hợp với xu hướng cải cách hành chính và chuyển đổi số trong bộ máy nhà nước hiện đại.
Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là ở nhiều nơi, năng lực cán bộ cấp xã còn hạn chế. Họ vốn quen giải quyết các việc hành chính cơ bản, giờ phải đảm nhiệm những hồ sơ phức tạp hơn, trong khi nhiều nơi chưa được đào tạo bài bản. Đã có trường hợp cán bộ xã từ chối tiếp nhận đơn tố cáo với lý do “chưa có hướng dẫn rõ” hoặc “không phải thẩm quyền”, khiến người dân rơi vào thế bị động
Đại biểu Nguyễn Thị Lệ – Đoàn ĐBQH TP. Hồ Chí Minh
“Việc giao thêm thẩm quyền cho công an cấp xã phải đi đôi với việc xác định rõ các tiêu chuẩn về năng lực và trình độ chuyên môn pháp lý tối thiểu đối với các điều tra viên. Không chỉ đơn thuần là bố trí điều tra viên từ cấp tỉnh về, mà còn cần có các chương trình đào tạo bồi dưỡng nghiệp vụ chuyên sâu, đặc biệt là các kỹ năng điều tra cơ bản, thu thập và đánh giá chứng cứ”, đại biểu Nguyễn Thị Lệ nêu quan điểm.
Tại sao người dân cần phải nẳm rõ thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo với mô hình chính quyền mới?
Chuyển sang mô hình hai cấp được xem là bước cải cách mạnh mẽ trong tổ chức bộ máy hành chính nhà nước, giúp tinh gọn và giảm trùng lặp chức năng. Tuy nhiên, như bất kỳ cải cách nào, sự chuyển tiếp ban đầu luôn đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa nhà nước và người dân. Với người dân, điều quan trọng là phải biết quyền của mình nằm ở đâu, gửi đơn đến ai, và cần giữ lại các giấy tờ liên quan như biên nhận, phản hồi để làm bằng chứng khi cần.
Một vài trường hợp thực tiễn điển hình:
Một buổi sáng đầu tháng 6, Nguyễn Thu Huyền (58 tuổi, phường Đại Mỗ, Hà Nội) đến UBND xã để nộp đơn khiếu nại về việc thu hồi đất không đúng quy định. Trước đây, bà Huyền sẽ phải mang đơn lên UBND huyện. Nhưng từ tháng 7 tới, cấp huyện không còn, và xã sẽ là nơi tiếp nhận hồ sơ đầu tiên. “Tôi không rõ giờ gửi đơn lên xã có được giải quyết đến nơi đến chốn không?” – bà Huyền băn khoăn.
Trường hợp của bà Huyền không phải là cá biệt. Khi cấp hành chính trung gian bị xóa bỏ, người dân sẽ trực tiếp giao dịch với xã hoặc tỉnh. Tuy nhiên, không phải ai cũng nắm rõ cấp nào sẽ có thẩm quyền trong trường hợp nào. Vì vậy việc hiểu rõ thẩm quyền các cấp trong thời điểm chuyển giao mạnh mẽ hiện nay là vô cùng cấn thiết.
Anh Nguyễn Đức Đăng (nhân viên văn phòng luật La Defense) chia sẻ: “Nhiều người dân vùng sâu vùng xa vẫn nghĩ muốn khiếu nại thì phải đi lên tỉnh, trong khi nhiều việc thuộc thẩm quyền xã, nếu hiểu sai là mất thời gian lắm. Cấp xã bây giờ giống như ‘cấp huyện thu nhỏ’, đảm nhiệm vai trò trung tâm tiếp nhận ban đầu”.
Bên cạnh đó, cũng cần nói rõ: nếu người dân gửi đơn khiếu nại hoặc tố cáo sai cấp, thì theo luật, cơ quan nhận được phải có trách nhiệm chuyển tiếp. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều hồ sơ bị ách tắc hoặc vòng vo vì cán bộ không muốn “ôm việc người khác”. Chị Đỗ Thị Lan (Thái Bình) kể: “Tôi gửi đơn lên tỉnh vì tưởng chuyện nhà tôi thuộc thẩm quyền tỉnh, sau họ trả về xã, rồi xã lại trả về phòng tài nguyên. Cứ lòng vòng mãi, gần ba tháng vẫn chưa ai nhận trách nhiệm”.
Một loạt trường hợp điển hình cho thấy hệ thống cần gấp rút hoàn thiện cơ chế hướng dẫn rõ ràng, minh bạch, đồng thời phổ biến rộng rãi cho người dân về quy trình mới. Chính phủ cũng đã yêu cầu các tỉnh tổ chức tập huấn cho cán bộ xã, thành lập các tổ hỗ trợ pháp lý tại cơ sở, đồng thời tăng cường thanh tra, kiểm tra định kỳ việc giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Các chuyên gia pháp lý khuyến cáo: nếu gặp khó khăn trong quá trình nộp đơn hoặc xác định sai thẩm quyền, người dân có thể liên hệ với các trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước, Hội luật gia địa phương hoặc các đoàn luật sư để được hướng dẫn miễn phí. Việc khiếu nại, tố cáo không chỉ là quyền, mà còn là trách nhiệm công dân trong xây dựng một nền hành chính minh bạch, công bằng và liêm chính. Càng hiểu rõ luật, người dân càng tránh được rủi ro, càng góp phần đẩy lùi những tiêu cực nhỏ bé nhưng dai dẳng trong guồng máy công quyền.
Một xã hội dân chủ, hiện đại không chỉ đo bằng số lượng các văn bản luật, mà còn đo bằng mức độ mà người dân hiểu và có thể sử dụng luật để tự bảo vệ mình.
Đỗ Trung Hạ – Hãng luật La Défense
Bài viết pháp lý khác có liên quan:
- Những trường hợp bị xóa đăng ký thường trú và xóa đăng ký tạm trú nhất định người dân phải biết
- Năm 2024 các hộ gia đình cần làm gì để được cấp sổ đỏ khi không có giấy tờ
- Hành vi bị nghiêm cấm trong luật cư trú – Các quy định cần biết mới nhất của luật cư trú 2024
- Hoàn thiện tố tụng hình sự, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật về căn cứ và thời hạn định giá tài sản
