Trong những năm gần đây, thương mại điện tử ở Việt Nam đã ghi nhận sự bùng nổ về quy mô và sự phát triển nhanh chóng. Các nền tảng lớn như Shopee, Lazada, Tiki và Tiktok đã thu hút hàng chục triệu người dùng, tạo ra hàng ngàn giao dịch mỗi ngày. Tuy nhiên, đi cùng với tăng trưởng này là sự gia tăng đáng kể của các tranh chấp pháp lý liên quan đến giao dịch trên các nền tảng online.
Dự kiến năm 2025, tổng giá trị giao dịch thương mại điện tử tại Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng, đạt đây là thị trường có tốc độ phát triển nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên, cùng với sự mở rộng nhanh chóng của thị trường, số lượng các tranh chấp liên quan đến giao dịch thương mại điện tử cũng gia tăng đáng kể.
Nguyên nhân gia tăng tranh chấp trong lĩnh vực thương mại điện tử ở Việt Nam
Thiếu khung pháp lý hoàn chỉnh và đồng bộ
Mặc dù Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật liên quan đến thương mại điện tử, nhưng các quy định này vẫn chưa đủ chi tiết và đồng bộ để giải quyết mọi tình huống phát sinh. Một số khía cạnh như bảo vệ dữ liệu cá nhân, quản lý thanh toán trực tuyến hay giải quyết tranh chấp xuyên biên giới vẫn còn nhiều khoảng trống pháp lý.
Việc thiếu các cơ chế pháp lý rõ ràng khiến các bên tham gia giao dịch khó xác định trách nhiệm và quyền lợi của mình khi xảy ra tranh chấp. Điều này đặc biệt phổ biến trong các giao dịch giữa người tiêu dùng và nhà cung cấp nhỏ lẻ trên các sàn thương mại điện tử.
Chất lượng hàng hóa và dịch vụ không đảm bảo
Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất dẫn đến tranh chấp là chất lượng sản phẩm hoặc dịch vụ không đúng như cam kết. Người tiêu dùng thường xuyên gặp phải tình trạng hàng hóa không giống mô tả, hàng giả, hàng nhái hoặc sản phẩm kém chất lượng. Trong khi đó, việc kiểm soát chất lượng hàng hóa trên các sàn thương mại điện tử vẫn còn lỏng lẻo, đặc biệt là với những nhà bán hàng nhỏ lẻ.
Ngoài ra, dịch vụ hậu mãi và chính sách đổi trả hàng hóa của nhiều nhà cung cấp cũng chưa được thực hiện nghiêm túc. Điều này khiến người tiêu dùng cảm thấy bị thiệt hại và dẫn đến khiếu nại hoặc tranh chấp.
Gian lận trong giao dịch trực tuyến
Gian lận thương mại là một vấn đề nhức nhối trong lĩnh vực thương mại điện tử. Các hình thức gian lận phổ biến bao gồm: giả mạo danh tính người bán, sử dụng thông tin thẻ tín dụng của người khác để mua hàng, hoặc tạo ra các sàn giao dịch giả mạo để lừa đảo. Những hành vi này không chỉ gây thiệt hại cho người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của các nền tảng thương mại điện tử.
Bên cạnh đó, một số nhà bán hàng cố tình lợi dụng các lỗ hổng trong chính sách của sàn giao dịch để trục lợi, chẳng hạn như khai khống đơn hàng hoặc sử dụng thủ đoạn để tăng thứ hạng sản phẩm một cách không minh bạch.
Thiếu minh bạch trong thông tin giao dịch
Thông tin không rõ ràng hoặc sai lệch về sản phẩm, giá cả, phí vận chuyển và chính sách bảo hành cũng là nguyên nhân gây ra tranh chấp. Một số nhà bán hàng cố tình che giấu hoặc không cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến sản phẩm nhằm thu hút khách hàng. Khi nhận được sản phẩm không đúng như mong đợi, người tiêu dùng thường cảm thấy bị lừa dối và yêu cầu bồi thường.
Hơn nữa, các điều khoản và điều kiện giao dịch trên nhiều nền tảng thương mại điện tử thường được soạn thảo một cách phức tạp, khó hiểu đối với người tiêu dùng thông thường. Điều này dẫn đến việc khách hàng không nắm rõ quyền lợi của mình khi xảy ra tranh chấp.
Hạn chế trong cơ chế giải quyết tranh chấp
Hiện nay, cơ chế giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực thương mại điện tử tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế. Các sàn thương mại điện tử thường đóng vai trò trung gian giữa người mua và người bán, nhưng quy trình xử lý khiếu nại thường kéo dài và thiếu hiệu quả. Trong nhiều trường hợp, người tiêu dùng phải tự giải quyết tranh chấp với nhà cung cấp mà không nhận được sự hỗ trợ đáng kể từ sàn giao dịch.
Ngoài ra, việc thiếu các cơ chế giải quyết tranh chấp trực tuyến hiện đại cũng khiến việc xử lý các bất đồng trở nên phức tạp hơn. Điều này đặc biệt khó khăn trong các giao dịch xuyên biên giới, nơi pháp luật của nhiều quốc gia có thể mâu thuẫn với nhau.
Những vấn đề pháp lý cần lưu ý trong tranh chấp thương mại điện tử
Quyền lợi và nghĩa vụ trong hợp đồng điện tử
Hợp đồng điện tử được quy định trong Luật Giao dịch điện tử 2023 và Bộ luật Dân sự 2015. Tuy nhiên, vẫn có những kẽ hở trong việc xác định hiệu lực và ràng buộc pháp lý. Do đó, các doanh nghiệp và bên giao dịch cần lưu ý về quy trình ký kết và bảo mật giao dịch. Ngoài ra, việc sử dụng chữ ký số và công nghệ xác thực được xem như cách để bảo đảm tính hợp pháp.
Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng
Luật Bảo vệ Quyền lợi Người tiêu dùng 2023 yêu cầu các sàn giao dịch điện tử phải đảm bảo cung cấp thông tin minh bạch, đúng sự thật. Các doanh nghiệp cần đề cao đạo đức kinh doanh và thiết lập hệ thống giải quyết khiếu nại nhanh chóng, đầy đủ. Thêm vào đó, các cơ quan chức năng cần tăng cường giám sát các nền tảng, đảm bảo quyền lợi của người tiêu dùng được tôn trọng.
Quy định về thanh toán và an ninh mạng
Các tranh chấp liên quan đến thanh toán trực tuyến thường xoay quanh các lỗi hệ thống, gian lận tài chính, hoặc lừa đảo thông qua các kênh thanh toán. Do đó, các doanh nghiệp cần đầu tư vào hệ thống thanh toán an toàn, áp dụng công nghệ mã hóa và xác thực hai yếu tố để bảo vệ dữ liệu khách hàng.
Bên cạnh đó, Luật An ninh mạng 2018 quy định rõ trách nhiệm của các bên trong việc bảo mật thông tin cá nhân và dữ liệu giao dịch. Các nền tảng thương mại điện tử cần tuân thủ chặt chẽ các quy định này, đồng thời triển khai các biện pháp phòng chống tấn công mạng để bảo vệ quyền lợi của cả người bán và người mua.
Thương mại điện tử tại Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh mẽ, nhưng đi kèm với đó là những thách thức pháp lý ngày càng lớn. Việc hiểu rõ và tuân thủ các quy định pháp luật không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro tranh chấp mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường thương mại điện tử trong tương lai.
Xem thêm:
